ΤΗΣ ΔΑΝΑΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ*

Είναι αρκετό να ανοίξει κανείς για λίγο το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση ή να πλοηγηθεί στο διαδίκτυο, για να επισημάνει και να καταγράψει ελλείψεις και προβλήματα στη χρήση της γλώσσας μας. Δεν ξέρω πλέον αν η κατάσταση είναι αναστρέψιμη για κάποια φαινόμενα -είναι εξάλλου δεδομένο ότι η επαναλαμβανόμενη χρήση τύπων ή δομών οδηγεί σταδιακά στην καθιέρωσή τους-, όμως έχουμε καθήκον να τα επισημαίνουμε και, όσο μπορούμε, να διαφωτίζουμε και να καλλιεργούμε γλωσσικές ευαισθησίες. Παραθέτουμε κάποια πρόσφατα ολισθήματα, από τα οποία τα περισσότερα έχουν να κάνουν με τύπους ή εκφράσεις από παλαιότερες μορφές της γλώσσας μας:

«Αυτή την εποχή συμμετάσχω σε μία εξαιρετική παράσταση.» Αναγνωρίζουμε αμέσως την αδυναμία του ομιλούντος στην κλίση του ρήματος έχω (:συμμετέχω). Ο τύπος συμμετάσχω είναι υποτακτική αορίστου β’ του ρήματος και μπορούμε κάλλιστα με αυτόν να πούμε «Θέλω να συμμετάσχω στην εκδρομή…» (για κάτι που θέλουμε να γίνει μία φορά), δεν μπορούμε όμως  να τον χρησιμοποιήσουμε αντί της απλής οριστικής συμμετέχω. Συνεπώς, δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούμε τύπους πιο σπάνιους, ώστε να φαινόμαστε δήθεν πιο εγγράμματοι, γιατί αυτό που θα επιτυγχάνουμε θα είναι ακριβώς το αντίθετο.

«Η Ρωσία κήρυξε την προσάρτηση των αποσχισθέντων περιοχών.» Η μετοχή αποσχισθείς/-είσα/-έν είναι παλαιότερης μορφής της γλώσσας και μας δυσκολεύει λίγο στην κλίση της. Στην προκειμένη περίπτωση, αφού μιλούμε για περιοχές, θέλουμε τον θηλυκό τύπο στον πληθυντικό, δηλαδή: οι αποσχισθείσες περιοχές (στη δημοτική), με γενική: των αποσχισθεισών περιοχών. Ο τύπος αποσχισθέντων που λανθασμένα χρησιμοποιείται εδώ, είναι η γενική πληθυντικού του αρσενικού και του ουδετέρου (π.χ. των αποσχισθέντων μερών). Αν δεν έχουμε ευχέρεια στην κλίση της μετοχής του παθητικού αορίστου, ας πούμε απλώς: «προσάρτηση των περιοχών που έχουν αποσχισθεί.»

«Θα συζητήσουμε με τον διδάσκον διεθνείς σχέσεις στο τάδε Πανεπιστήμιο…» Ο δημοσιογράφος μάλλον μπερδεύει τον τύπο διδάσκων με την αιτιατική των ουσιαστικών της β’ κλίσης: τον άνθρωπο(ν), τον άγγελο(ν) κτλ. Ο τύπος όμως διδάσκων (θηλυκό: διδάσκουσα, ουδέτερο: διδάσκον) είναι της (παλαιότερης) γ’ κλίσης και κλίνεται: του διδάσκοντος, τον διδάσκοντα. Άρα, στο συγκεκριμένο παράδειγμα το ορθό είναι: «Θα συζητήσουμε με τον διδάσκοντα…».    

«Το δικαστήριο θα αποφασίσει ανάλογα των περιπτώσεων.» Το επίρρημα ανάλογα της δημοτικής χρησιμοποιείται στην έκφραση: ανάλογα με το τάδε… Αντί αυτού, στη συγκεκριμένη πρόταση έχουμε πλάι στο ανάλογα τη γενική πτώση, όπως είναι η σύνταξη του παλαιότερου τύπου αναλόγως (: αναλόγως του τάδε). Συνεπώς, αν θέλουμε τη γενική, ας πούμε: αναλόγως των περιπτώσεων. Δεν είναι θανάσιμο αμάρτημα στη δημοτική η χρήση επιρρημάτων σε -ως (αμέσως, εμμέσως, ασφαλώς, ευχαρίστως, επιμελώς κτλ), όπως λέγονταν παλαιότερα. Αντίθετα, αυτό μας προφυλάσσει από πολλά προβλήματα, όπως το συγκεκριμένο. Ας μην διστάζουμε να λέμε και κάποιους τύπους πιο αρχαιοπρεπείς που είναι ενταγμένοι λειτουργικά μέσα στη γλωσσική μας παράδοση. Το κακό, αντίθετα, είναι να προσπαθούμε όλα να τα μεταφέρουμε στη δημοτική, και εκεί να πέφτουμε σε σφάλματα, γιατί δεν υπάρχει ακριβής αντιστοιχία αυτού που θέλουμε να πούμε με τύπο ή δομή της δημοτικής.

«Το γλυπτό συλήθηκε από τον τάφο.» Η πρόταση αυτή ειπώθηκε για γλυπτό το οποίο κάποιοι αφαίρεσαν από τον τάφο στον οποίο ήταν αφιερωμένο. Το ρήμα συλώ -ούμαι όμως, δεν σημαίνει αφαιρώ ένα αντικείμενο, αλλά αφαιρώ κρυφά από ένα αντικείμενο κάποια πολύτιμα κομμάτια του. Π.χ.: Σύλησαν πολλούς τάφους οι αρχαιοκάπηλοι και αποκόμισαν μεγάλα κέρδη. / Οι νεκροί συλήθηκαν στο πεδίο της μάχης, γι’ αυτό και οι δικοί τους δεν βρήκαν προσωπικά τους αντικείμενα όταν τους παρέλαβαν. Συνεπώς, η πιο πάνω πρόταση έπρεπε να είχε ως εξής: είτε «Το γλυπτό αφαιρέθηκε από τον τάφο.», είτε «Ο τάφος στον οποίο βρισκόταν το γλυπτό συλήθηκε.».    

*Φιλόλογος Β.Δ.Α’, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού

30/10/2022