Ομηρικές φράσεις... ουχί έπεα πτερόεντα

Της Δανάης Γεωργιάδου*

Ένα κομμάτι από τη βαριά κληρονομιά που μας άφησε ο Όμηρος είναι και αρκετές λέξεις και φράσεις από το έργο του, τις οποίες, ακόμα κι αν δεν γνωρίζουμε αρκετά αρχαία ελληνικά ή ακόμα κι αν δεν ξέρουμε ότι είναι δικές του, τις χρησιμοποιούμε και σήμερα στον λόγο μας. Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες τέτοιες περιπτώσεις, ενταγμένες οργανικά σε προτάσεις της νεοελληνικής.  

Εκατόμβη: Είναι η θυσία εκατόν βοδιών, δηλαδή η πολυπληθής θυσία. Από την Ιλιάδα 1.65: Εννέα μέρες ο Απόλλωνας κτυπούσε τους Αργίτες και ο Αχιλλέας αναρωτιέται γιατί, αφού δεν του έλειψε η τρανή θυσία. «Ήταν τόσο τρομακτικό το νέο κτύπημα, που προκάλεσε εκατόμβες νεκρών.»

Έπεα πτερόεντα: Είναι τα φτερωτά λόγια, τα λόγια του αέρα. Από την Ιλιάδα 1.201: Ο Αχιλλέας ετοιμάζεται να επιτεθεί με το σπαθί του εναντίον του Αγαμέμνονα και απαντά με ανεμάρπαστα λόγια στην Αθηνά που αποστέλλεται από την Ήρα για να τον αποτρέψει. «Τόσες πολλές φορές τον είχανε ξεγελάσει, ώστε θεωρούσε τις υποσχέσεις έπεα πτερόεντα, λόγια που τα έπαιρνε ο άνεμος, χωρίς καμία αξία.»

Αιδώς, Αργείοι: Ντροπή, Αργίτες! Από την Ιλιάδα 5.787: Η Ήρα ως Στέντορας με τη φράση Ντροπή σας, Αργίτες, προσπαθεί να παρακινήσει τους Αργείους να δείξουν θάρρος απέναντι στους Τρώες, μετά την αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη. «Σας δόθηκαν πολλές ευκαιρίες για μεταμέλεια, αλλά εσείς επιμένετε να διαπράττετε τα ίδια ολισθήματα. Αιδώς, Αργείοι!»

Άχθος αρούρης: Βάρος της γης, κάποιος που δεν προσφέρει τίποτα. Από την Ιλιάδα 18.104: Ο Αχιλλέας συζητώντας με τη μητέρα του Θέτιδα της λέει ότι αισθάνεται φόρτωμα της γης ανώφελο, έπειτα από τόσο διάστημα αποχής από τη μάχη. «Ήταν τόσο απρόθυμος να ψάξει για δουλειά και να προσφέρει κάτι στην οικογένειά του, που όλοι τον θεωρούσαν πλέον άχθος αρούρης.»

Επί ξυρού ακμής: Στην κόψη του ξυραφιού, σε κρίσιμο σημείο. Από την Ιλιάδα, 10.173: Ο Νέστορας, προσπαθώντας να παροτρύνει τον Διομήδη να συμμετάσχει στη μάχη κατά των Τρώων, του λέει ότι από μία τρίχα η τύχη κρέμεται ολονών τους. «Έχουν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια συμβιβασμού ανάμεσά τους. Τα πράγματα βρίσκονται επί ξυρού ακμής και μάλλον προχωρούν για διαζύγιο.»

Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης: Από την Ιλιάδα 12.243: Ο Πολυδάμας φοβάται για την έκβαση της μάχης λόγω ενός σημαδιού που είδαν, και συγκεκριμένα ενός αετού που πετούσε αριστερά κουβαλώντας ένα φίδι ζωντανό. Ο Νέστορας τον αποπαίρνει λέγοντάς του: Να διαφεντεύεις την πατρίδα σου το πιο καλό σημάδι! «Με το παράγγελμα ‘Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης’ αποχαιρέτησαν οι μάνες τα παιδιά τους που έφευγαν για το μέτωπο.»

Ασκός (του Αιόλου): Το σακί με τις συμφορές. Από την Οδύσσεια 11.19, 45,47: Οι σύντροφοι του Οδυσσέα παράκουσαν τις οδηγίες και άνοιξαν το σακί που τους έδωσε ο Αίολος, με αποτέλεσμα να ξεχυθούν οι άνεμοι και να τους σπρώξουν μακριά από την πατρίδα. «Η ψήφιση του νομοσχεδίου από τη Βουλή άνοιξε τον ασκό του Αιόλου και προκλήθηκε εργατική αναταραχή.»  

Παρά θίν’ αλός: Παραλιακά, στην άμμο της θάλασσας. Από την Ιλιάδα 1.327: Ο Αγαμέμνονας προστάζει δύο στρατιώτες του να πάνε στη σκηνή του Αχιλλέα και να του φέρουν τη Βρισηίδα, και αυτοί στο κύμα δίπλα γιαλό γιαλό τραβούν για τα καράβια των Μυρμιδόνων.  «Κάθε απόγευμα έκανε τη βόλτα του παρά θίν΄ αλός και έβλεπε το ηλιοβασίλεμα στον ωκεανό.»

Σημείωση: Τα υπογραμμισμένα αποσπάσματα προέρχονται από τη μετάφραση των ομηρικών επών των Ν. Καζαντζάκη και Ι. Θ. Κακριδή.

*Φιλόλογος Β.Δ., Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων στο ΥΠΑΝ, Μ.Α. στην Κλασική Φιλολογία – Αντιπρόεδρος Ινστιτούτου Ελληνικού Πολιτισμού